Beata Grynkiewicz-Bylina

Monografia 40
Gliwice 2013, s.1-188, il., bibliogr. 319 poz.
ISBN 978-83-60708-74-3

cena egz. 40,00 zł

Środowisko, według ustawy Prawo ochrony środowiska, jest definiowane jako ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnia ziemi, kopaliny, woda, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami (Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001).

(Mierzwiński 1991) definiuje środowisko jako ogół elementów nieożywionych i ożywionych, zarówno naturalnych, jak i powstałych w wyniku działalności człowieka, występujących na ściśle określonym obszarze, wraz ze wszelkimi oddziaływaniami i występującymi pomiędzy nimi zależnościami.
W tak zdefiniowanym środowisku mieści się również pojęcie „środowisko życia ludzi”. Jest ono związane z miejscem ich zamieszkania, warunkami bytowymi, rodzajem wykonywanej pracy, otoczeniem społeczno-kulturowym i ekonomicznym oraz zanieczyszczeniem środowiska. Jednym z wielu elementów środowiska życia ludzi jest infrastruktura techniczna. Tworzy ona układ wzajemnych oddziaływań, określany poprzez relacje systemu człowiek - technika - środowisko. W zależności od celu rozważań, systemem może być aglomeracja miejska, zakład przemysłowy, stanowisko pracy, dom, szkoła, przedszkole, czy miejsce zabaw. W każdym z wymienionych przykładów może dochodzić do zdarzeń niepożądanych tj.: awarii i niesprawności obiektów technicznych, uwolnienia szkodliwych substancji, czy błędów ludzi, wywołujących stany zagrożeń, których skutkami mogą być różnego rodzaju straty, w tym utrata zdrowia i życia ludzi.
Zdrowie, zgodnie definicją WHO, rozumiane jest jako stan kompletnego, fizycznego, psychicznego i społecznego dobrobytu, a nie jedynie jako brak chorób lub niepełnosprawności (Konstytucja WHO 1946).
Ogromna różnorodność czynników ryzyka środowiskowego oraz spowodowanych przez nie skutków zdrowotnych powodują, że do ich prawidłowej diagnostyki konieczne jest przeprowadzenie bardzo wnikliwych analiz. Narażenie środowiskowe charakteryzuje się długim czasem ekspozycji na mieszaninę czynników chemicznych, biologicznych i fizycznych, pochodzących z wielu źródeł lub różnorodnością czynników pochodzących z jednego źródła. Jego cechą charakterystyczną jest zazwyczaj niskie stężenie (natężenie) czynników, różnorodne mechanizmy działania oraz możliwość wzajemnych oddziaływań, zarówno synergistycznych, antagonistycznych, jak i addytywnych, bądź brak występowania zależności. Skutki narażenia mogą mieć charakter natychmiastowy (wypadek) lub opóźniony (przewlekłe stany chorobowe). Są one szczególnie dotkliwe, gdy dotyczą dzieci, najwrażliwszą na zagrożenia subpopulację społeczeństwa.
Dzieci, ze względu na ich dużą aktywność poznawczą i ruchową oraz trudne do przewidzenia zachowanie, oraz brak umiejętności samodzielnej oceny sytuacji niebezpiecznych, są często ofiarami wypadków i urazów związanych z użyciem przedmiotów znajdujących się w ich otoczeniu - środowisku domowym (Dugiełło 1979, Mackellar 1989; Zuckerman, Conway 1997; Krysta et al.2005; Bauer, Steinem 2009; CPSC`s NEISS Data Highlights 2010). Z tego powodu w Unii Europejskiej 180 000 dzieci rocznie wymaga pomocy ratownictwa medycznego. Przedmiotami powodującymi urazy są artykuły dla niemowląt i małych dzieci, tj.: przewijaki, krzesełka do karmienia, wózki i łóżeczka dziecięce, chodziki, jak również wyposażenie placów zabaw oraz zabawki.
W świetle powyższego, zagrożenia związane z użytkowaniem wyrobów w środowisku życia dzieci należy umiejscowić w dyscyplinie naukowej inżynieria środowiska.
Podjęta problematyka pracy podyktowana została troską o ochronę zdrowia dzieci. Występowanie zdarzeń niepożądanych, wywołujących stany zagrożeń, których skutkiem może być utrata zdrowia lub życia dzieci, wymaga podejmowania szeregu działań metodycznych i technicznych.
W monografii zaprezentowano wyniki prac badawczych i analiz, prowadzonych w latach 2005-2013.
Skupiono się w niej w szczególności na badaniach zagrożeń związanych z użytkowaniem zabawek przeznaczonych dla dzieci w wieku poniżej trzech lat oraz ocenie ich bezpieczeństwa. W tym celu zbudowano stanowiska badawcze odwzorowujące zagrożenia występujące w środowisku życia i zabaw dzieci.
Zidentyfikowanym zagrożeniom przyporządkowano odpowiednie typy ryzyka. Na ich podstawie przeprowadzono ocenę skutków zdrowotnych u dzieci. Istotnym elementem prac badawczych było wyspecyfikowanie zbioru czynników, których wystąpienie może wywoływać stany zagrożeń podczas użytkowania zabawek, w świetle wyspecyfikowanych kryteriów oceny. Na podstawie wyników badań wyznaczono kategorie zabawek, których użytkowanie przez dzieci poniżej trzeciego roku życia związane jest z ryzykiem wystąpienia urazu.
Scharakteryzowano źródła zagrożeń chemicznych występujących w środowisku życia dzieci związane z materiałami stosowanymi do wytwarzania produktów konsumenckich. Zaprezentowano wyniki badań migracji toksycznych pierwiastków, w tym metali ciężkich z materiałów stosowanych jako powłoki w zabawkach oraz zawartości niebezpiecznych substancji, jakimi są ftalany i kadm, w wyrobach dla dzieci.
Określono w ten sposób skalę związanych z nimi zagrożeń wpływających na zdrowie dzieci i ich środowisko życia. Wskazano na potrzebę oceny zagrożeń nie uwzględnianych, jak dotąd, w ocenie bezpieczeństwa użytkowania wyrobów, a związanych z nieodpowiednim sposobem i warunkami ich użytkowania.
Wynikiem wieloletnich prac badawczych jest autorska propozycja metodyki oceny bezpieczeństwa użytkowania wyrobów w środowisku życia dzieci.

Identification and assessment of selected hazards in child environment

The problem of identification and assessment of selected hazards in child environment associated with use of the products being part of technical infrastructure for children growth is presented.

Sources of physical, fire, chemical and biological hazards are characterized. Other types of hazards such as risk behaviour, improper way and conditions of the product use as well as lack of adults attendance, which were not taken into account so far as the source of hazard, are discussed. Special attention is drawn to the negative health impact to children as well as to the necessity of assessing the condition of environment in which they live, regarding presence of harmful substance. Main and detailed requirements for safe use of products intended for children as well as formal-and-legal regulations of their commercialization are given.

The author’s methodology for assessment of safety of the products intended for children as the tool for prediction and elimination of hazards in child environment, is presented.  Testing the hazards on testing facilities, which recreate the hazards that can occur during using the products by children, was the basis for development of the methodology.  Modular character of testing facilities enabled to test products of different design and made of variety of materials in different technologies.

Testing the safety of the products intended for children was realized in two stages. At the first stage a group of products, which are especially dangerous for children growth was selected. The toys intended for children under three years (physical hazards) as well as varnishes, impregnates, colorants and plastics (chemical hazards) – selected upon the material analysis, were tested. Testing the physical hazards covered identification and assessment of mechanical, acoustic, thermal factors, associated with design and function of the toy. Testing the chemical hazards concerned migration of toxic components (Sb, As, Ba, Cd, Cr, Pb, Se, Hg) from material coatings and determination of dangerous phthalates (DEHP, DINP, DNOP, BBP, DIDP, DBP) used as the plasticizers in plastics. The results from testing the hazards, caused by the selected products, were analyzed according to the specified criteria. 

Assessment of mechanical and acoustic hazards enabled determining the group of design features, which can cause injuries.  Besides, it was possible to specify category of toys that is especially dangerous to children below three years old, i.e. activating toys (A category) and their negative health effects. Analysis of testing the chemical hazards enabled determining individual profiles of migration of elements form coatings of tested materials and indicated for those chemical substances that are especially dangerous for children.

Methodology of assessing the products safety also included the author’s procedure for risk assessment. The suggested procedure will enable, in a systematic way, identification and assessment of probability of injuries or other health impairment to children exposed to hazardous factors during use of the products. The assessment did not cover any hazards that can occur during proper use of products by children, but included the cases of not proper use, changing condition of the product and lack of attention of adults as well as change of product parameters in time. Assessment of probable negative effects was based on scenarios of the possible injuries and exposure.  The process of risk assessment is presented on the example of two toys intended for children under three years old, for which the highest number and types of hazards (risk of injury) was found,  and for two products made of PVC, which had the highest content of DEHP (exposure to chemical hazard).    

The original methodology for assessment of safe use of the products intended for children, basing on hierarchical analysis of the problem (AHP), was suggested to verify completeness of scenarios of possible injuries and exposure, used in risk assessment.  Creation of multi-level hierarchical structure of decision targets - assessment model, is the basis of the methodology. A set of assessment criteria of different importance and details in a form of risk factors, which should be considered as the conditions of not proper product use, was developed for each level of the model.  Questionnaire forms completed by experts and comparative matrixes organized by including their results were the basis for assessment of risk factors. Process of assessment of safe use of the products intended for children is given on the example of a slide belonging to the category with the highest number of identified hazards. However, it was found that taking into account all necessary criteria, the use of slide is safe and the risk is acceptable. The results of assessment of the slide safety indicated for the need of completion the scenarios of possible injuries by new factors specified by the experts. The results justified the use of the method as the supplement method for risk assessment. The developed method is an important simplification in the process of assessment of the products for children and it enables to include other people such as scientists, manufacturers, importers and users to the assessment process.

The suggested complex methodology for assessment of safe use of the products intended for children enables including all possible hazards and it can be used for planning effective measures aiming at minimization of health risk the acceptable level.

Keywords: environmental engineering, health of children, environmental hazard, assessment of products safety, methods for identification of hazards, safety of use, products intended for children, toy